نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در ایران؛ چرا توسعۀ جدی نیافته‌اند؟

نه باور و نه امکان استحصال بخش عمده برق از منابع تجدیدپذیر با تأکید بر اقتصاد بیمار صنعت برق وجود نداشته اما خوش‌بختانه اکنون شاهد عزمی تازه و جدی در این باره هستیم

عصر ایران- مسعود رضایی*- این روزها که با شروع فصل گرم، همۀ ایرانی‌ها نگران تأمین برق خود هستند، اغلب می‌پرسند چرا کشورمان با داشتن زمین‌های پهناوری که از منابع انرژی تجدیدپذیر، به‌ویژه خورشید و باد غنی است،‌ کمبود برق دارد؟ یا اصلاً چرا تاکنون ما سراغ تأمین برق از این انرژی‌های خدادادیِ در دست‌رس و رایگان نرفته‌ایم؟!

پاسخ به این سؤال دو جواب اولیه و البته اساسی دارد. تلفیق این دو پاسخ، سبب عدم رونق این موضوع، لااقل تاکنون در کشورمان در مقایسه با بسیاری از کشورهایی بوده که هم‌اکنون سهم قابل توجهی از برق خود را از خورشید و باد و سایر منابع تجدیدشوندۀ انرژی دریافت می‌کنند:

1- ایران کشوری است که از حیث منابع فسیلی نفت و گاز جزء غنی‌ترین کشورهای دنیا به شمار می‌رود و بنا به بررسی‌های قطعی، از حیث مجموع این دو منبع، اولین کشور دنیاست.

این نگرش نیز وجود داشته است که منابع انرژی فسیلی ایران، حداقل در بازة کوتاه و میان مدت، مثلاً 50 سال آتی، بدون هیچ محدودیتی قابل استفاده خواهند بود.
این موضوع سبب شده ساختارهای انرژی کشور از هر حیث بر پایۀ این پیش‌فرض قرار گیرد.

مثلاً توان‌مندی صنعتی ایران در ساخت نیروگاه، عمدتاً به سمت نیروگاه‌های حرارتی و به ویژه استفاده از گاز سوق یافته است؛ و یا از لحاظ اقتصادی و اجتماعی، نگاه و انتظار همگانی مردم، به گونه‌ای بوده و هست که انرژی یک خدمت عمومی یارانه‌ای است و تلقی «انرژی به عنوان یک خدمت عمومی دولت برای مردم» و نه یک «کالای رقابتی»، ناشی از اتکای کشور به منابع فراوان و در دسترس فسیلی بوده است.

چنین نگرشی بدان جا کشیده شده که حتی برخی از سیاست‌گذاران انرژی در ایران، روی خوشی به پیشرفت‌های فناورانه و صنعتی انرژی‌های بادی و خورشیدی در دنیا نشان نمی‌دادند و با عضویت ایران در نهادهای متولی توسعه و همکاری در این زمینه موافق نبودند، چراکه رونق مولدهای انرژی‌های تجدیدپذیر در دنیا و رقابتی‌شدن آنها را باعث عقب‌رانده‌شدن رویکرد رایج استفاده از منابع فسیلی ایران و از دست‌دادن مزیت رقابتی کشور در فضای بین‌المللی قلمداد می‌کردند.

2- اینکه امروزه قیمت تولید برق از نور خورشید با استفاده از فناوری فتوولتائیک، کاملاً به‌صرفه و قابل رقابت با تولید برق از منابع انرژی فسیلی است، حرف درستی است. اما این تصور که چرا با چنین قیمت مناسبی، از 20 سال پیش به سمت توسعۀ نیروگاه‌های خورشیدی نرفته‌ایم درست نیست؛ زیرا هزینۀ سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌های خورشیدی و به تبع آن قیمت برق تولیدی خورشیدی، در 20 سال اخیر کاهش بسیار چشم‌گیری داشته است و روند نصب و راه‌اندازی این نیروگاه‌ها در دنیا نیز طی 10 سال اخیر شتاب بسیار یافته است.

برای درک بهتر موضوع کافی است توجه کنیم در درصد نیروگاه‌های جدید نصب‌شده در هر سال در دنیا، سهم نیروگاه‌های تجدیدپذیر از 15% در سال 2002 به بیش از 85% در سال 2024 رسیده است و بر اساس اعلام آژانس بین‌المللی انرژی در سال 2024، به ازای هر ۱دلار سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی، ۱.۷ دلار به سمت انرژی‌های پاک سرازیر شده است.

این روند به گونه‌ای است که بر اساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی‌های تجدیدپذیر (IRENA)، تا سال 2050 ظرفیت تولید برق در جهان 3 برابر خواهد شد و 91 درصد از آن از انرژی‌های تجدیدپذیر تامین خواهد شد.

در واقع با بیان دو دلیل ذکرشده، نه باور و نه امکان استحصال بخش عمده برق کشور از منابع تجدیدپذیر طی دهه‌های پیشین، به ویژه با تاکید بر اقتصاد بیمار صنعت برق وجود نداشته است و انتظار واقع‌بینانه و منصفانه آن است که ظرفیت ۱۷۰۰ مگاوات فعلی نیروگاه‌های تجدیدپذیر به اندکی بالاتر از این رقم می‌رسید.

البته در کنار دلایل اصلی ذکرشده برای عدم توسعۀ کافی نیروگاه‌های تجدیدپذیر در ایران طی دهه‌های 70، 80 و 90 شمسی در مقایسه با توجهات و مطالبات نسبت به این مولدها طی دو سه سال اخیر، به دلایل دیگری مانند زیر نیز باید اشاره کرد:

1- پررنگ‌شدن توجهات زیست‌محیطی در دنیا و افزایش آگاهی‌های عمومی در این زمینه
2- شدت‌گرفتن مشکلات ناشی از آلودگی هوا در کلان‌شهرهای کشور در یک دهه اخیر
3- مشکلات کم‌آبی و خشکسالی در اغلب مناطق ایران و عدم نیاز نیروگاه‌های خورشیدی و بادی به آب
4- عقب‌افتادن افزایش ظرفیت تولید برق از مصرف فزاینده آن‌ و بروز ناترازی شدید در صنعت برق ایران.

خوش‌بختانه، عزم جدیدی برای استحصال انرژی از منابع انرژی پاک و تجدیدپذیر، به ویژه انرژی خورشیدی در کشورمان آغاز شده است که در نوشته‌های بعدی به آنها خواهیم پرداخت.

*کارشناس انرژی